Waar denk jij aan bij onsterfelijkheid? Aan Dracula? Zombies? Vast niet aan bomen. En toch blijken bomen onsterfelijk, voor wat hun biologie betreft. Wat bij mensen voor veroudering en uiteindelijk de dood zorgt zijn telomeren. Door te leven, slijt je lichaam, zegt Van Bodegom, een Leidse verouderingswetenschapper. Een telomeer is te vergelijken met het plastic uiteinde van een schoenveter. Bij iedere deling rafelt het uiteinde een stukje uit en uiteindelijk kan de cel niet meer delen en sterft. Menselijke cellen bereiken dit stadium na zo’n vijftig, zestig delingen. Als de telomeerlengte behouden blijft, kan de cel zich blijven delen zonder dood te gaan. Zoals bij bomen. Wetenschappers hebben de afgelopen 20 jaar veel aandacht besteedt aan telomeren in oude bomen. Zijn ze op zoek naar de heilige graal die ook mensen onsterfelijkheid geeft? Waarschijnlijk is dat de reden voor financiering van de onderzoeken.
Voor je neus
Kijk eens uit je raam naar een boom. Ook die boom is biologisch onsterfelijk. Wat zijn dood zal worden is in ieder geval niet veroudering. Wat dan wel? Bomen staan vaak op plekken die dodelijk voor ze zijn, met teveel licht of te weinig, verdichting van de aarde door voertuigen en gebouwen waardoor de wortels niet bij voeding en water komen. Al voor de aanplant wordt de belangrijkste wortel van een boom, de penwortel verwijderd, dat maakt het vervoer goedkoper. Bomen verankeren zich met de penwortel en zij zorgt ervoor dat ook uit diepere aardlagen water en voedingsstoffen gehaald kunnen worden. Bouwwerkzaamheden verdrukken wortels, grondwerken maken ze stuk. Onwetend zijn we getuige van de verhongering van honderdduizenden straatbomen, de zogenaamde soldaatjes die in boomboxen staan met voeding voor niet meer dan 25 jaar. En dan hebben we het nog niet over de bomenkap gehad.
Wat zou er gebeuren als bomen rechten zouden hebben: recht op nachtrust, op voeding, op een gezonde leefomgeving? Als we de wereld zouden ontwerpen alsof bomen wezens waren en geen dingen. Stel je voor dat de boom die je vanuit je raam ziet recht van spreken had. Wat zou de plataan of esdoorn, eik of iep dan willen? En wat zeker niet?
Was Nederland bebost dan?
Als bomen het voor het zeggen hadden dan zouden ze Nederland herbebossen, dat is een ding dat zeker is. Herbebossen? Was Nederland bebost dan? Ja, dicht bebost zelfs. Tegenwoordig hoor je ook mensen die het beter zouden moeten weten beweren dat er gebieden waren waar geen bomen groeiden, de grootst mogelijke onzin die waarschijnlijk ontstaan is omdat sommige boomsoorten zo weinig sexy zijn dat ze onzichtbaar lijken: populier, wilg, iep, els, es en zo. Nee werkelijk, de boom voor jouw raam zou zich omgeven door nieuwe vrienden, samen zouden ze de aarde weer tot leven laten komen met een netwerk aan wortels, schimmels, bacteriën wormen en insecten. En de parkeerplaats dan? Die drukken ze samen omhoog, die overwoekeren ze. Een gebied even groot als de grootst mogelijke boomkroon drukken we niet langer plat door zware voorwerpen zoals auto’s, stenen en nog zowat, zouden de bomen bedingen. En de struiken dan: de meidoorn, roos, en braam? Laat maar groeien, zouden ze bedingen. En het gevallen blad? Laat maar liggen. En het riool dan en de leidingen en de kabels en het internet? Nou, oke: 1 x mag je iets aanleggen, maak dan maar een grote tunnelbuis waar alles doorheen loopt wat mensen aan buizen en nodig hebben. En daarna is het klaar! Je hoeft niet om de drie jaar alles open te rijten… Jaja de bomen zouden wel weten wat ze willen. En ze zouden gehoord worden in een wereld die misschien al om de hoek gluurt, in een nabije toekomst waar we beseffen dat alleen door bomen verdroging en opwarming tegen worden gegaan, de lucht schoner wordt en het water zuiverder, de kinderen vrolijker en de mensen gezonder. Maar als zo vaak bij grote veranderingen die voor de drempel staan wordt er hardnekkig vastgehouden aan hoe het altijd was, hoe we het altijd deden. Het diep gewortelde kolonialisme doet ons kappen, rooien en strippen. Tegen beter weten in ondertussen.
In the Overstory vertelt Richard Powers een verhaal over een man die coniferen in Canada plant. Hij is erachter gekomen dat de eindeloze oerbossen die hij naast de doorgaande wegen verwachtte allang zijn gekapt, alleen een strookje opsmukbos is behouden, erachter slechts eindeloze plantages. Hij fluistert de bomen toe: houd vol, houd vol. Op een dag zijn jullie er weer.